14
15
YAZ 2013
kuzeyinde yer alan Şeyh Muhiddin
Hamamı ile birlikte kültürel amaçla
kullanılması planlanmaktadır.
Birgi’de mevcut anıtsal yapılar
arasında 2 türbe bulunmaktadır. Ulu
Cami’nin batısında yer alan Mehmed
Bey Türbesi, hanedan türbesi olması
bakımından simgesel anlamı büyük bir
yapıdır. Türbede Aydınoğlu Mehmed
Bey ile oğulları Bahadır, Umur ve İsa
beylere ait dört mezar bulunmaktadır.
Kitabesine göre, Aydınoğlu Mehmed
Bey için 734/1334 yılında inşa ettirilen
yapı, kubbeyle örtülü kare planlı bir
gövdeye sahiptir. Beden duvarları
devşirme mermer bloklarla, kubbesi
ise tuğlalarla inşa edilmiştir. Pencere
köşelikleri, kubbe eteği, kubbe iç yüze-
yi ve kubbe göbeğinde, çini mozaik ve
sırlı tuğla süslemeler vardır.
Ulu Cami’nin güneydoğusunda
yer alan Şah Sultan Türbesi, kubbeyle
örtülü altıgen gövdeli bir yapıdır.
Moloz taş ve tuğlalarla inşa edilen
yapıya güneyde yer alan cepheden
taşıntılı taçkapıdan girilmektedir.
Taçkapısındaki kitabesine göre,
Hatuniye binti Aydın için 710/1310
yılında inşa edilmiştir. Kentin en
önemli noktalarından birinde yer alan
bu önemli yapı, ne yazık ki uzun bir
süre önce geçirdiği kötü bir onarımın
izleriyle yaşamaktadır. Özgünüyle
bağdaşmayan çimento harçlı derzleri,
yapıyı görsel açıdan olumsuz yönde
etkilemektedir. Yapının acilen özgün
niteliklerine kavuşturulması gerek-
mektedir.
Hamamlar, Türk kentlerinin
vazgeçilmez kamu yapılarıdır. Birgi’de
de çok sayıda kamu yapısı arasında,
günümüze ulaşabilmiş 3 hamam ör-
neği bulunmaktadır. Ulu Cami ile aynı
meydanı paylaşan yapılardan biri
olan Çarşı Hamamı, enine dikdörtgen
planlı bir ılıklık, kare planlı bir tıraşlık
ve kare planlı iki sıcaklık biriminden
oluşmaktadır. Moloz taşlarla inşa
edilen yapının soyunmalık mekanı
günümüze ulaşamamıştır. İnşa kita-
besi bulunmayan yapı, plan özellikle-
rinden hareketle 15. yüzyıla tarihle-
nebilmektedir. Ulu Cami, İmam Birgivi
Medresesi ve Şah Sultan Türbesi ile
birlikte kentin en önemli meydanını
paylaşan, ancak çevresindeki olum-
suz ekler nedeniyle algılanması güç
olan hamamın rölöve, restitüsyon ve
restorasyon projeleri 2013 yılı itibariy-
le onaylanmış durumdadır.
Kent merkezi ile Sasalı Mahallesi
arasında yer alan ve bir dönem yağ-
hane olarak kullanıldığı bilinen Sasalı
Hamamı, moloz taş ve tuğlalarla inşa
edilmiş özenli bir yapıdır. Bugün met-
ruk durumda olan yapının soyunmalık
mekanı günümüze ulaşamamıştır.
Aralık, ılıklık ve sıcaklık mekanlarıyla
su deposu ayakta olmakla birlikte,
mekanları ayıran duvarlar önemli
ölçüde tahrip olmuştur. İnşa kitabesi
ya da fikir verecek herhangi bir belge
olmamasına karşın, plan ve malzeme
özelliklerinden hareketle 15. yüzyıla
tarihlendirilmesi mümkündür. Yapının
restitüsyonuna yönelik kazı ve temiz-
lik çalışmalarının gerçekleştirilmesi ve
ayakta kalmasını sağlayacak önlem-
lerle yaşatılması gerekmektedir.
Birgi’de yer alan bir diğer hamam,
Saray Bey Mahallesi’nde Fatih Meh-
met Bey Caddesi ile Birgi Deresi ara-
sındaki Okul Sokak üzerinde, Derviş
Ağa Darülhadisi’nin karşısındaki Şeyh
Muhiddin Hamamı’dır. Önceleri Der-
viş Ağa Külliyesi’ni meydana getiren
yapılardan biri olarak değerlendirilen,
ancak mimari özellikleri ve çeşitli
belgelerden hareketle Şeyh Muhid-
din Hamamı olduğu anlaşılan yapı,
15. yüzyıl sonu ya da 16. yüzyıl başına
aittir. Moloz taşlarla inşa edilen
yapının soyunmalık kısmı günümüze
ulaşamamıştır. Aralık, ılıklık ve sıcaklık
mekanı ile su deposu ayaktadır. Yapı-
da 2011 yılında başlanan restorasyon
çalışmaları geçtiğimiz günlerde ta-
mamlanmıştır. Derviş Ağa Darülhadisi
ile birlikte kültürel amaçla kullanılma-
sı hedeflenmektedir.
Birgi’de yukarıda sıraladığımız çok
sayıda cami, medrese, türbe ve hama-
mın yanı sıra, kule, kütüphane, mağa-
za ve çeşme türü yapılar da mevcuttur.
Birgi Deresi yakınındaki park içinde yer
alan moloz taşlarla inşa edilmiş Küpu-
çuranlar (Pankuduz) Kulesi, dairevi bir
kaide üzerine oturan onikigen prizma
gövdeli bir yapıdır. Yakın bir tarihte
restorasyonu gerçekleştirilen yapı,
bugün ticari işlevle kullanılmaktadır.
İnşa kitabesi bulunmayan yapının Orta
Çağ’a ait bir gözetleme kulesi olabile-
ceği düşünülmektedir.
Küp Uçuranlar (Pankuduz)
Kulesi’nin yaklaşık 50m. güneyinde
yer alan Kütüphane, kubbeyle örtülü
kare planlı bir yapıdır. Doğu ve batı
cephelerinde ikişer pencere açıklığı
bulunmaktadır. Kuzey cephesi sağır
bırakılmıştır. Yapıya güney cephesinin
batı ucundaki açıklıktan girilmektedir.
Yapının kubbe geçişleri pandan-
tiflerle sağlanmıştır. Güney duvarı
üzerinde bir mihrap nişi vardır. Kötü
bir onarım geçiren yapı, günümüzde
de kütüphane olarak kullanılmakta-
dır. Restitüsyonuna yönelik çalışmalar
yapılarak özgün şekline kavuşturul-
ması gerekmektedir.
Derviş Ağa Camii’nin yaklaşık
20m. güneybatısında yer alan ve
halk arasında Demirli Mağaza adıyla
anılan ticari yapı, beşik tonozla
örtülü kuzey-güney yönlü dikdörtgen
planlı bir kurguya sahiptir. İnşa tarihi
bilinmemekle birlikte mimari özel-
liklerinden 19. yüzyıl yapısı olduğu
anlaşılmaktadır. Yakın zamana kadar,
üzeri kırma çatı ile örtülü metruk bir
yapı durumundayken restorasyonu
yapılarak el sanatları üretimine yöne-
lik olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Restorasyona yönelik kazı çalışmaları
sırasında bir bodrum katı içerdiği
anlaşılmıştır. Tonozunun üzeri kırma
çatı ile kaplı iken restorasyonda tonoz
belirgin bir şekilde bırakılmıştır.
Birgi’de günümüze gelebilmiş 10
çeşme bulunmaktadır. Birgi deresinin
batısında, Derviş Ağa Camii’nin kuze-
yinde yer alan ve halk arasında Koca
Çeşme adıyla da bilinen Bıçakcızade
Çeşmesi, Birgi çeşmelerinin en güzel
örneklerindendir. Kitabesine göre,
1222/1807-08 yılında, Bıçakçı es-seyid
Hacı Halil Ağa tarafından yaptırılmıştır.
Kent kimliğinin, mahalle ve yol doku-
larının en önemli göstergeleri arasında
olan Birgi çeşmelerinin büyük bölümü
ne yazık ki kötü durumdadır. Kent bel-
leğinde önemli yer tutan bu yapıların
korunması büyük önem taşımaktadır.
Kentin çeşitli kesimlerinde
Birgi’nin su sistemine ilişkin bilgi
edinmemizi sağlayan su kemeri
kalıntıları bulunmaktadır. Hacıguz
Sokak’ta yer alan su kemerinin bugün
sadece bir sivri kemeri görülebilir
durumdadır. Konutlar arasına sıkışmış
durumdaki kemer, moloz taşlarla inşa
edilmiştir. Kentin kuzeyinde, İmam
Birgivi yolu üzerinde de bir başka
su kemeri kalıntısı vardır. Kentin su
sistemi hakkında fikir veren bu önem-
li yapıların konservasyonları yapılarak
korunmaları gerekmektedir.
Birgi, anıtsal yapıları kadar -hatta
belki de daha fazla- sivil mimarlık
örnekleri ve iyi korunmuş dokusuyla
dikkat çeken bir yerleşimdir. Kentte
günümüzde, korunması gerekli taşın-
maz kültür varlığı olarak tescilli 100’ü
aşkın sivil mimarlık örneği konut
bulunmaktadır. Birgi evleri, zemin+1
katlı kurguları, zemin katlarında yer
alan taşlık, mutfak, kiler, ahır gibi
servis birimleri ve 1. katlarında yer
alan yaşama mekanlarıyla geleneksel
Osmanlı konut mimarisinin en güzel
Kentteki medreselerden biri olan Derviş Ağa
Darülhadisi(solda), Çukur Medrese adı ile de bilin-
mektedir. Derviş Ağa tarafından 1068/1657-1658
yılında inşa ettirilmiş olan, 2012 yılında restorasyo-
nu tamamlanan yapının (sol altta) , kuzeyinde yer
alan Şeyh Muhiddin Hamamı ile birlikte kültürel
amaçla kullanılması planlanmaktadır.
Derviş Ağa Camii (sağda) ile Sarı Bey Mahallesi’nde
yer alan Karaoğlu Camii, son yıllarda gerçekleştirilen
onarımlar sayesinde günümüzde iyi durumdadırlar.
1074/1663-64 yılında inşa edilen Derviş Ağa Camii
kubbeyle örtülü kare planlı bir harim, kuzeyindeki
son cemaat yeri ve batı cephesinin kuzey
köşesindeki minareden oluşmaktadır.
