53
BAHAR 2015
Ç
k
Dallarına astığı / Yüreğine mıh bastığı /
Dönen dolabım nerdesin?..”
Tarihsel kaynaklarda,
seyahatnamelerde, kültürel
dağarcıkta Asi Nauraları
Asi (Orontes) üzerindeki naura-
larla ilgili bilinen en eski kayıt, Roma
imparatorlarının biyografilerini içeren
“Scriptores Historiae Augustae” adlı
eserin Heliogabalus (218-222) bölü-
münde, Suriye’de, Asi kenarındaki Apa-
mea antik kentinin bahçelerini sulayan
su dolaplarına değinilen bir metindir.
Bu metni destekler nitelikte bir
mozaik ise, yine Apamea’da bulunmuş
olup, Hama nauralarına yakın özel-
liklerde bir naura betimleyen en eski
görsel referanstır. Üç basamaklı
üçgen
ayağın
açıkça görüldüğü betimde,
çarkın yapısal detayları da algılanabil-
mektedir.
Nauraların varlığını ve durumunu
yüzyıllar boyunca seyahatnamelerden
izlemek de mümkün olmaktadır:
1183-1185 arasında Granada’dan
çıkıp Ortadoğu bölgesini dolaşan İbn
Cübeyr, Hama’nın
“doğusuna doğru,
göz alabildiğine uzanıp dallanan güçlü
akıntısı ve kenarlarında yüzyüze bakan
nauralar bulunan”
Asi Nehri’ni gördü-
ğünü belirtmiş; ayrıca Habur üzerinde
gördüğü nauralara da değinmiştir.
12. yüzyıl sonları - 13. yüzyıl
başları arasında yaşamış olan Yâkût
el-Hamavî, “Mu’acam al-buldan”
(Ülkeler Sözlüğü) adlı eserinde, Asi
üzerinde birçok nâura bulunduğun-
dan, bunların bahçeleri suladığından
ve caminin sarnıcını doldurduğundan
bahseder ve ardından, 885’te ölmüş
olan Ahmed ibn et-Tayyib’den bilgiler
aktarır:
“...‘Hama... taş duvarla çevrili bir
kasabadır. Irmak akar ve bahçeleri sular
ve nauralarını döndürür.’ Bu bilgi 271 (M
885) senesinden...”
Arap coğrafyacı ed-Dımaşkî, 14. yy
başlangıcında tamamladığı “Nuhbet-
ut-Dehr fî Acâib-il-Berr vel-Bahr” adlı
eserinde Hama’yla ilgili şu bilgileri
vermektedir:
“Asi boyunca, dünyada eşi-
benzeri görülmemiş kocaman nauralar
vardır. Bunlar nehirden su çekip, suladığı
bahçeleri ve meydanları dolanan su
kemerlerine aktarır.”
14. yy’ın ünlü seyyahı İbn Battûtâ,
seyahatnamesindeki şiirlerden başka,
kendi tanıklığından
“Hama’ya vardım.
(…) Su dolapları epey büyük, gökteki
felekler gibi.”
notunu da aktarır.
14. yy başlarında Şehabeddin Ah-
med bin Yahya, “Mesalik’l-Ahbar”ında,
Antakya nauralarına
“sur dâhilinde
değirmenler, dolablı bostanlar, bağlar ve
bahçeler bulunur…”
sözleriyle değin-
miştir.
17. yy’da Asi Nehri üzerindeki
nauralara tanık olan Evliya Çelebi’nin
Antakya’yla ilgili notlarında da değerli
bilgilere rastlamaktayız:
“Hepsi Asi
Nehri kenarındaki kale duvarının iç ta-
rafında, havası hoş hamamlardır. Suları
Asi Nehri’nden su dolaplarıyla (dollâb)
getirilir. (...) bağları ve Âsî kenarında yer
alan bahçeleri tümüyle su dolaplarıyla
sulanan bağlardır.”
Seyyah ayrıca, Asi
Nehri’nin ortaya çıkışını Hama’daki
el-Muhammediye Naurası’na bağ-
layan bir efsaneyi Antakya notları
arasında uzun uzadıya anlatmakta,
Hama notları arasında ise bu nauraya
ilişkin ayrıntılı bilgiler sunmaktadır.
Hama’dan Hums şehrine devam eden
seyyah, burada da Asi Nehri’nden su
dolaplarıyla su sağlanan bir hamam-
dan söz etmektedir.
A. Parsons, 1772’de uğradığı
Antakya’da, Asi kıyılarında gördüğü
nauralardan
“Orontes’in karşı tarafında,
garip bir alet ile sulanan büyük sebze
bahçeleri Antakya halkının ihtiyacını
karşılıyor.”
diyerek bahsetmiş; L.-C.
Chesney, 1835-37 yılları arasındaki
gezi notlarını içeren kapsamlı eserinde,
gözlemlerini “
...köprünün hem yukarı-
sında hem aşağısında, bazıları yaklaşık
60 fit (18.2 m) çapında birkaç güzel Fars
çarkı var. ...güçleri, akıntıyı onlara yön-
Apamea’da bulunan, 5. yy’a tarihli mozaik.
(Hama Müzesi)
Çarşı Naurası
ve şehrin batıdan görünüşü. Nauradan şehre yönelen suyolunun, bir binanın yan cephesinin üst kesimindeki
taş konsollarla taşınıyor olması dikkate şayan bir ayrıntıdır. Antakya - Türkiye. (Güneyden.) (Fotoğrafın aslından detay.)
(Matson Photograph Collection, Library of Congress Prints and Photographs Division, USA;
)
