9
BAHAR 2011
1
923 yılında yeni kurulan Türki-
ye Cumhuriyeti sınırları içinde
yapılan ilk Atatürk Heykelinin
İstanbul’da Sarayburnu’nda bulunan
heykel olduğu görüşü yaygındır.
Avusturyalı Heykeltıraş Heinrich
Krippel’e ait bu heykel 3 Ekim 1926
tarihinde tamamlanarak açılışı yapıl-
mıştır. Ancak aşağıda daha ayrıntılı
açıklanacağı gibi bu heykelden önce
yapılmış olabileceği konusunda güçlü
kanıtlar bulunan bir heykel daha
bulunmakta. İzmir’de bulunan ve
yine Krippel’e ait bu Atatürk heyke-
li okuyacağınız yazının konusunu
oluşturacak.
Yakın zamanlarda İletişim
Yayınları’ndan çıkan Aylin Tekiner’e ait
Atatürk Heykelleri Kült, Estetik, Siya-
Krippel’in az bilinen
bir heykeli üzerine
set adlı kitapta da Sarayburnu’ndaki
heykelin ilk olduğu belirtilmekte.
Konusunda belki de bir ilki gerçekleş-
tirerek Atatürk heykellerini sadece
estetik değil ideolojik ve
kültsel açıdan da ince-
leyen kitabın verdiği
bilgilere göre; Türkiye
Cumhuriyeti’nin kuru-
luş yıllarında Heinrich
Krippel, Pietro Cano-
nica, Anton Hanak
ve Joseph Thorak
gibi heykeltıraşlara
Türkiye’nin değişik
yerlerine dikilmek
üzere Atatürk heykel-
leri siparişi verilmiştir.
Krippel’in eseri olup
Türkiye’de değişik yerlere ko-
nulan altı adet heykel bulun-
maktadır. Bunlar; yukarıda
Ahmet UHRİ
Ali İhsan Mimtaş
da sözü edilen ve 3
Ekim 1926 tarihinde
açılışı yapılan Saray-
burnu Atatürk Anıtı,
29 Ekim 1926 tari-
hinde açılan Konya
Atatürk Anıtı, 24
Kasım 1927 tarihli
Ulus Zafer/Yenigün
Anıtı, 15 Ocak 1932
tarihinde açılan
Samsun Atatürk/
Onur Anıtı, 24 Mart 1936 tarihinde
açılışı yapılan Afyon Utku/Zafer Anıtı
ve 1938 tarihli Ankara Sümerbank
içindeki Oturan Atatürk Anıtı’dır. Bu
altı eserin dışında araştırmacıların
fazlaca dikkatini çekmemiş, açılış tari-
hiyle belki de Türkiye’deki ilk Atatürk
Anıtı olabilecek ve yine Krippel’e ait
bir anıt daha bulunmaktadır.
Şu anda İzmir Bornova’da, Ege
Üniversitesi Rektörlüğü bahçesinde
bulunan bu heykelin dikiliş tarihi, ka-
idesindeki yazıya göre Haziran 1926.
İzmir Ziraat Mektebi’ni ziyaret eden
Atatürk’ün bu ziyareti anısına dikildiği
de kaidesinde yazmakta.
Ancak öncelikle Ege
Üniversitesi’nin çekirdeğini oluşturan
bu Ziraat Mektebi hakkında kısaca
bilgi vermek istiyorum. İzmir’de ilk
Ziraat Mektebi 1912 yılında o zaman-
ki adıyla Seydiköy’de yani Gaziemir’de
açılır ve I.Dünya Savaşı nedeniyle de
bir süre sonra kapanır. Sonrasında
kurulan yeni Ziraat Mektebi ise Yard.
Doç.Dr.Erkan Serçe’nin bu konuda
yazdığı bir makalede aşağıdaki gibi
anlatılır:
“Kurtuluş Savaşı’nın insan gücünü
Anadolu köylüsünden sağlayan Ankara
yönetiminin, savaştan başarıyla çıktık-
tan sonra ilk el attığı konulardan biri zi-
raat eğitimi oldu. 1922’de Anadolu’nun
çeşitli yerlerinde ‘Mıntıka Ziraat
Mektepleri’ açıldı. Ege Bölgesi’nin mer-
kezi olan İzmir, yine ziraat eğitiminin
merkezi olarak seçilmişti. Ancak bu kez
okulun yeri Bornova’ydı.
Bornova’da demiryolu istasyonu-
nun hemen karşısında açılan İzmir
Mıntıka Ziraat Mektebi amacını tek
cümlede şöyle açıklıyordu: ‘Kimseye
muhtaç olmaksızın kendi hayatını
kendi kazanan, müstakil dimağlı, hür
ve cüretli, yalnız vatana tapar gençler
yetiştirmektir’.”
Okul kuruluş amacına ulaştı mı
bilinmez ama aynı yerde 1955 yılında
kurulan Ege Üniversite’sinin ilk iki
Fakültesi Ziraat ve Tıp Fakülteleridir.
Erkan Serçe’nin yazısından anlaşıldığı
üzere 1922 yılında kurulan bu okulun
1925 yılında Mustafa Kemal tarafın-
dan ziyaret edildiği de bilinmekte.
15-Ekim-1925 tarihinde ziyaret edilen
okulun hatıra defterine Mustafa Ke-
mal tarafından yazılanlar ise şöyle:
“İzmir Ziraat Mektebi muktedir
ellerde feyizli eserini göstermiştir.
Ziyaretimden memnunum.
Gazi Mustafa Kemal”
Mustafa Kemal’in çıktığı yurt
gezisi sırasında uğradığı yerlerde
okul ve spor kulüplerini ziyaret ettiği
de bilinen bir gerçektir. Aynı şekilde,
Mustafa Kemal’in İzmir’i ziyaret ettiği
13-15 Ekim tarihlerinde de sadece Zi-
raat Mektebi’ni değil, İzmir’deki Karşı-
yaka Spor Kulübü ve İzmir Kız Lisesi’ni
de ziyaret ettiği Baykal’a dayanarak
söylenebilir. İşte bu ziyaretlerden
sonra İzmir Ziraat Mektebi bir çalışma
yaparak 1926 yılının Haziran ayında
okulun bahçesine bir Atatürk heykeli
diktiği, Bornova’daki heykelin kaide-
sinde yazılanlardan anlaşılmaktadır.
Heykelin kaidesi üzerinde Osmanlıca
olarak şunlar yazmaktadır:
“Türkiye’nin büyük dahi ve
halaskârı, Türk çiftçisinin ulu rehberi,
Cumhurreisimiz büyük Gazi Mustafa
Kemal Paşa hazretlerinin İzmir Ziraat
Mektebi’ni teşrifleri hatıra-i şükranıdır.
Haziran 1926”
Ancak tarihlerden de anlaşılaca-
ğı gibi Mustafa Kemal’in ziyaretiyle
heykelin dikiliş tarihi arasında yaklaşık
sekiz aylık bir fark bulunmaktadır.
Heykelin dikildiği tarihin daha sonra
olması belki de ortada bir yanlışlık
olabileceği izlenimini uyandırmakla
birlikte; Mustafa Kemal’in uğradığı
okul veya diğer kuruluşların hatıra
defterlerine yazdıkları bu anakroniz-
mi açıklayabilecek gibi gözükmek-
tedir. Zira Mustafa Kemal’in İzmir’i
bir sonraki ziyareti 24 Haziran 1926
tarihi olup, aynı tarihte tekrar Karşı-
yaka Spor Kulübüne uğradığı yine
Baykal’ın makalesinde geçen alıntı-
dan anlaşılmaktadır. Bir diğer deyişle
Mustafa Kemal heykelin dikildiği
tarihlerde İzmir’e gelmiş ancak Ziraat
Mektebi’ne uğramış olsa bile belki
de hatıra defterini imzalamamış ya
da İzmir’de bulunduğu halde okula
hiç uğramamış olabilir. Bu konuda
ileri sürülebilecek bir diğer öneri ise
Tekiner’in de isabetle saptadığı gibi
Mustafa Kemal’in sağlığında dikilen
heykellerinin hiçbirinin açılışına
katılmamış olmasıdır. Tekiner, bunun
