54
55
Van Ayanis Kalesi kazıları 1989 yılından beri
Ege Üniversitesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi
Anabilim Dalı elemanları tarafınca yürütülmek-
tedir. Kazı ekibi içinde ABD ve İtalya’dan gelen
meslektaşlarımız da görev almaktadır. 150X400
m.lik bir alanı kaplayan kalenin etrafını taş temel
üzerine inşa edilen kerpiç sur duvarları çevirir.
Kalenin güneydoğusundaki anıtsal kapı yapısının
önünde bulunan çivi yazılı kitabede, kalenin
Argişti oğlu Rusa tarafından (II. Rusa) inşa edildiği,
kale içinde hangi yapıların var olduğu ve kentin
adının da“ Rusahinili Eiduru-kai”(Süphan Dağı
karşısındaki Rusa Kenti) olduğu belirtmiştir. Rusa
kenti kale ve kale çevresinde inşa edilmiş 80 hektar
büyüklüğündeki Dış Kent’ten oluşur.
Yazıtta E-BARA olarak sözü edilen yapı kalenin
en yüksek noktasında yer alan “tapınak alanı”
olmalıdır. 1987 yılında bu alan içinde bulunan kare
planlı çekirdek tapınak bu yapı bütününe aittir.
Çekirdek tapınağın ön cephesinde bulunan toplam
86 satırdan oluşan çivi yazılı yazıt, Urartu’nun en
uzun tapınak yazıtı olmasının yanında, kral II.
Rusa dönemi ile ilgili tarihi, sosyal ve dini açıdan
bilgi vermesi açısından da önemlidir. Yazıtta farklı
ülkelerden Urartu topraklarına nakledilen insanlar
için bu kentin kurulduğu, kale ve dış kent dışında
bağlar ve bahçelerin hizmete açıldığı vurgulan-
maktadır. Nüfus aktarımının yapıldığı ülkeler
arasında Hate (Hitit ülkesi), Muşki (Frig ülkesi), Etiu
(Kafkasya bölgesi) ve Asur ülkesi başta gelmekte-
dir. Tapınak alanından ve tapınak depo odalarından
elde edilen kalkan, sadak, miğfer, kılıç, mızrak ve
ok ucu gibi yüzlerce adak silahları ve diğer buluntu-
lar Urartu sanatı ve dini gelenekleri ile ilgili etraflı
bilgi sunmaktadır.
Prof. Dr. Altan ÇİLİNGİROĞLU
Ege Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi
Arkeoloji Bölümü
Ayanis Kazıları
Kale içinde kazısı yıllardan beri devam eden
bir başka alan “Batı Depo Mekânları”olarak
adlandırılan bölümdür. Kalenin batısında yer alan
ve doğu-batı yönünde uzanan bir anıtsal duvarın
iki yanında (kuzey ve güney) duvarın ana destek
duvarı olarak kullanılması ile inşa edilen, en az iki
katlı bir yapının bodrum katında günümüzdeki
sayıları ile 9 adet dikdörtgen planlı mekân ortaya
çıkmıştır. Bugüne kadar toplam 246 adet anıtsal
küp ve yüzlerde depo kabının bulunduğu mekânlar
kalenin ekonomik yapısı ile ilgili bilgi veren verileri
ortaya çıkarmıştır. Üzerlerinde çivi yazısı ile kapasi-
teleri belirtilen küplerin sadece bu alanda 250000
litre yiyeceği depo ettiği anlaşılmaktadır. Depo
küpleri yanında bulunan çivi yazıtlı mühür baskıları
(bullalar) malların kimler tarafından ve hangi
bölgelerden gönderildiklerini göstermektedir.
Kalenin doğusunda yer alan ve“Doğu payeli
salonu”olarak adlandırılan anıtsal yapı tapınak
kompleksi ile ilişkilidir. Ortaya çıkan ve kuzey-
güney doğrultusunda uzanan beş adet paye
(2.56X2.56 m.) bu alanda çatısı payelerle taşınan
bir yapının varlığını kanıtlamıştır. Yapı olasılıkla
rahip ve rahibelerin ikamet ettiği bir alandır ve
bodrum katları farklı formdaki binlerce çanak
çömleklerin depolanması için kullanılmıştır. Bu yapı
Ayanis Kalesi’nde bulunan bir bulla üzerinde adı
geçen“aşihusi”binası olmalıdır. Yazıtta bu binanın
yapıldığı yıl ilgili yıla adını vermiş ve söz konusu yıl
“aşihusi binasının inşa edildiği yıl”olarak adlan-
dırılmıştır.“Aşihusi”yapısının ne anlama geldiği
kesinlik kazanmamış olsa da depo mekânları da
olan dinsel içerikli bir yapı bütününü ifade ettiğine
inanılır.
2005 yılından beri kazılan“evsel mekânlar”
tapınak alanının etrafını çeviren kerpiç duvarın
hemen batısında başlamaktadır. Urartu kale
kazılarında genellikle tapınak ve payeli salonlar
gibi anıtsal yapıların kazılmış oluşu ve bu alan-
lardan elde edilen buluntuların dikkate alınarak
Urartu sanatı ile ilgili sonuçlara varılmak istendiği
bilinmektedir. Kaleler içinde yaşayan seçkin sınıfa
hizmet eden daha alt derecedeki sosyal sınıflara
ait kişilerin buluntuları ve bu buluntulardan elde
edilen veriler, Urartu sanatının daha farklı bir
açıdan değerlendirilmesini sağlamıştır. Ayanis evsel
mekânlarından elde edilen veriler kale içlerinde
sadece kralın eşyalarının olmadığını, günlük
işlerde kullanılan çok farklı işleve sahip eşyaların
da bulunduğunu göstermiştir. 2005–2009 kazı
sezonunda ortaya çıkartıldığı kadarı ile şimdilik
dokuz adet mekân burada yer alan yapının bazı
bölümlerini oluşturmaktadır. Kare veya dikdörtgen
planlı mekânların bazıları birbirleri ile kapılar veya
açıklıklar ile ilişkilendirilmiştir.
Evsel mekânların tabanı üzerinde tüm kaplar
ve içinde akdarı bulunan örme bir sepet, tunç ve
demirden yapılmış iki adet kılıç bir kale kazısında
ortaya çıkartılan ilk örneklerdir. Demir kılıcın yanın-
da bulunan kemikten yapılmış ve üzerinde“hayvan
üslubu”özellikleri taşıyan bir at betimlemesinin
bulunduğu yuvarlak biçimli eser kılıcın kabzasını
sonlandırmış olmalıdır. Kılıçların ve bunlarla birlik-
te dağınık halde bulunan çekiç, mobilya parçaları,
mobilyayı süslediğine inanılan mavi renkli küçük
taşların olasılıkla yıkılan üst kattan aşağıya düşmüş
olması mümkündür. Evsel mekânlar içinde ortaya
çıkartılan kolye, cımbız, rastık kalemi ve kilitli iğne
gibi eşyalar bu mekânlarda yaşayan kadınlara ait
olmalıdır.
Herhangi bir Urartu kalesinde yaşayan veya
görev yapan insanların dini nitelikli yapıların yanın-
da evsel yapı veya mekânlara ihtiyaçları olması
gereklidir. Bir kale içinde din adamlarının dışında
yöneticiler, askerler ve hizmetlilerin yaşamış
olduğu gerçeği bu insanlara hizmet edecek evsel
mekânların var olmasını zorunlu kılmaktadır. Bir
başka deyişle kaleler sadece görkemli tapınak veya
salonlardan, anıtsal büyüklükteki depo odalarından
ve bu alanlar içinde yar alan saygınlık mallarından
ibaret değildir. Kalelerin bazı bölümlerinde evsel
nitelikli yapıların ve bu yapılar içinden çıkan evsel
buluntuların var olması kaçınılmazdır. Ayanis
Kalesi’nde Tapınak Alanı’nın batısında kazılan ve
ortaya çıkartılmaya başlanan mekânlar yukarıda
sözü edilen evsel mekânlardır. Bu mekânlardan
elde edilen veriler Urartu arkeolojisinde pek fazla
kazılmayan ve buna bağlı olarak irdelenmeyen
günlük yaşam ve bu yaşamın geçtiği mekânlar ile
ilgili bilgi sunmaktadır.
Evsel mekânlar ile organik bir bağı bulunma-
yan“merasim koridoru”son yıllarda Urartu sanatı
ile ilgili“ünik”eserlerin bulunduğu alandır. Korido-
2005 yılından beri kazılan “evsel mekânlar”tapınak alanının etrafını çeviren
kerpiç duvarın hemen batısında başlamaktadır. Elde edilen veriler, kale içlerinde sadece
kralın eşyalarının olmadığını, günlük işlerde kullanılan çok farklı işleve
sahip eşyaların da bulunduğunu göstermiştir.
Kalenin batısında yer alan
ve doğu-batı yönünde uza-
nan bir anıtsal duvarın iki
yanında (kuzey ve güney)
duvarın ana destek duvarı
olarak kullanılması ile inşa
edilen, en az iki katlı bir
yapının bodrum katında
günümüzdeki sayıları ile
9 adet dikdörtgen planlı
mekân ortaya çıkmıştır.
Ayanis kazılarında ortaya çıkan depo odaları ve küpler
