18
19
BAHAR 2010
Stratonike:
Bergamalı bir ece
II. Eumenes
Kentleri kuran insanlardır. Kentler, avcı toplayıcı
toplumdan, yerleşik tarımcı topluma geçen insanlığın
en önemli buluşlarındandır. Bir arada yaşamanın
düzenlendiği, iş bölümünün genişlediği, insanlı-
ğın ilerlemesine yol açan bir çok etkenin belirdiği
mekanlardır.
Kentlerin önemi elbette toplum önderleri
tarafından da biliniyordu. Tarih boyunca yöneticiler,
kurdukları ya da kurulu kentlere, kendi ya da değerli
bildikleri kişilerin adlarını verdiler.
Gelmiş geçmiş en namlı devlet adamlarından Ma-
kedonyalı Büyük İskender’den miras kalan İskenderiye,
İskenderun; Romalı Hadrianus’un Edirne’si; İstanbul’u
büyük imparatorluklara başkent yapan Konstantin’in
Konstantinapolis’i; Rus Çar’ı Petro’nun Petrograd’ı,
ABD’nin kurucusuna izafetenWashington DC, bu
adlandırmalarla ilgili bilinen örneklerdir.
Bu kişiler, o kentin kimliğini belirleyen, o kente
nitelik veren insanlardır.
Bir kentin kimliği, o kentte yaşayan insanların
kişiliklerinin oluşmasında oldukça belirleyici değil
midir?
Bugün Anadolu’nun iki sessiz köşesinde, geç-
mişten kalan küçük kalıntılarla ve izlerle bize hâlâ var
olduklarını hatırlatan, ortak adlı iki eski yerleşim yeri
vardır. Biri, tarihsel Karia’da; Büyük Menderes ovasını
Muğla engebelerine, oradan da Ege denizine bağla-
yan, günümüzdekiYatağan’da, Eskihisar köyündedir.
Diğeri ise, tarihsel Mysia’da; Bakırçay ve Gediz
vadilerini birbirine ekleyen geçitteki bir tepede,
günümüz Kırkağaç ilçesi sınırları içinde, Gelenbe’ye
yakın Selendik köyünde bulunur.
Bu yerleşim yerlerinin adı Stratonikeia’dır.
Stratonikeia, Stratonike’nin yurdu, Stratonike
adına kurulmuş yerleşim yeri anlamına gelir.
Peki kimdir, kentlere adları verilen bu
Stratonike’ler? Ne zaman, nerede yaşamıştır? Önemi
nedir?
Stratonike bir kadın adıdır.
Helen dilinde“Ordu’nun zaferi”, ya da“Gücün
zaferi”anlamına gelir. Zafer, dişidir.
Biri Karia’da, diğeri Mysia’daki iki Stratonikeia
kentine adları verilen kadınlardan ikisi de birer
kraliçedir.
Anadolu tarihine damgasını vuran, ama bugün,
uzmanları dışında, varlıklarından pek haberdar
olmadığımız Stratonike’ler!
İ.Ö. 330’lu yıllardan sonra Anadolu tarihini
belirleyen kişi Makedonyalı İskender’dir. Aristo’nun
öğrencisi bu bilge komutan Anadolu’da yaklaşık 100 yıl
süren Pers boyunduruğuna son vermişti.
Makedonya’dan Hindistan’a kadar uzanan bir
coğrafyayı denetleyen İskender henüz 33 yaşındayken
öldü.Ve bir varisi yoktu.
Koca İmparatorluk, generalleri arasında
paylaşıldı. Ptolemaios Mısır’a, Selevkos Doğu Asya’ya,
Antigonos Anadolu’ya hakim oldu.
İskender’in bu üç komutanı birbirleriyle sürekli
güç kavgasındaydı. Selevkos, yaptığı fetihlerden sonra
kendine merkez olarak bugünkü Antakya’yı seçti.
Buraya, babasının ve oğlunun adları olan“Antiochos”a
izafeten“Antiocheia”,“Antiochos’un yurdu”adını verdi.
Anadolu’daki egemenlik savaşında kimi zaman
kavga yoğunlaştı, kimi zaman duruldu. Barış zamanda
uzlaşmayı sağlamlaştırmak için yaşlı Selevkos, hasmı
Antigonos’un oğlu Demetrios’un kızıyla evlendi.
Kızın adı Stratonike idi. Bu evlilik politik bir
evlilikti. Kızın yaşı küçüktü. Kız, mozaiklerle süslü
Antakya saraylarında büyüdü, olgunlaştı. Bu ortamda
Stratonike ile, Kral Selevkos’un ilk karısından doğan
oğlu genç Antiochos arasındaki trajik aşk dillere destan
olacaktı.
19.Yüzyılda, Fransız bestecisi Etienne Mehul
“Stratonice”adıyla bir opera besteleyecek, yine Fransız
ressam Jacque Louis David bu aşkı anlatan görkemli bir
resim tablosu yapacaktı.Türk yazar Ahmet Necdet de,
günümüzde, aynı adla bir şiirli oyun yazacaktı.
Stratonike’ye olan aşkını babasından saklayan
genç Antiochos, yemeden içmeden kesilecek, ölüm ya-
tağına düşecek, Erasistratos adlı hekiminden oğlunun
hastalık nedenini öğrenen Kral Selevkos, genç prensi
Sefa TAŞKIN
kurtarmak için Stratonike ile olan politik evliliğini
bozacak, Antiochos’u onunla evlendirecekti.
Eski çağ tarihçileriden Appian’a göre“umutsuz
aşk”, Plutarchos’a göre“tuhaf bir evlilik”olan bu ilişki
İ.Ö.290’lı yıllarda yaşanıyordu.
Tanınmış yazarımız Halit Ziya Uşaklıgil’in, ünlü
Aşk-ı Memnu adlı eserinde, sonları aynı olmasa bile,
Stratonike’nin yasak aşkından esinlendiği söylenir.
Bir süre sonra, babası öldürülünce, Antiochos
kral, Stratonike kraliçe olacak, tarihte Antakyalı Strato-
nike olarak adlandırılacak olan bu ece, krala üç çocuk
verecekti. Baba Selevkos mu yoksa oğul Antiochos mu
kurdu, kesin değildir ama Karia’da, günümüz Muğla
ili içindeki Stratonikeia kentinin bu güzel kadın için
kurulduğu adından bellidir.
Griş kapısındaki“nymfaion”,“anıtsal çeşme”ve
“bouleuterion”,“yerel yönetim binası”ile ünlü Staroni-
keia bügünYatağanTermik Santralı’nda işletilen linyit
yataklarının üstündedir.
Ne yazık ki, derin ve unutulmaz bir aşkın izini
taşıyan kent günümüzde çevre kirliliğiyle ünlü, insan-
ların kanser olduğu bir yöreye dönüşmüştür.
İskender’in ölümünden sonra parçalanan impa-
ratorluktan payına Anadolu düşen Antigonos,Trakya
Kralı Lycimachos’a yenilmiş, Lycimachos bu zafer so-
nucu elde ettiği 9000 talent (yaklaşık 18 ton) altından
oluşan hazineyi, Pergamon kalesinde koruması için
Filetairos adlı bir komutana teslim etmişti.
O dönemde, İ.Ö. 280’li yıllarda, Anadolu’da
gelişen değişik olaylar sonucu Filetairos bu hazineye
ve Pergamon’a sahip çıkmış, kurduğu akıllıca ilişkiler,
parayı yerinde kullanma ve dengeli davranışlar
sonucu küçük bir tepe kenti olan Pergamon’u büyük
bir krallığın merkezi konumuna yükseltmişti.Tarih,
Filetairos’un ardıllarını, tüm zamanların en zengin
ailelerinden biri olarak, Attalos hanedanı olarak
anacaktır.
Bu hanedan’ın dördüncü kralı II. Eumenes
yönetiminde Pergamon krallığı Anadolu’nun en güçlü
yönetimidir. Ülke, Adana’dan İstanbul’a doğru çizilecek
bir çizginin batısındaki toprakları kaplar.
İşte Bergama’nın ecesi Stratonike bu dönemde,
İ.Ö.188 yılında tarih sahnesine çıkacaktır.
Bergamalı Stratonike, Kappadokia kralı IV.
Ariarthes’in kızıdır. Pergamon kralı II. Eumenes, politik
ilişkilerini geliştirmek, doğu sınırlarını güvence altına
almak için Kappadokia kralının kızıyla evlenir.
Pergamon kraliçesi, kralının en büyük yardımcısı-
dır. Derin ve engin görüşlüdür.
Dünyanın sekizinci harikası sayılacak güzellikteki
Zeus Sunağı’nın temelleri o yıllarda atılır. Kent, bilim ve
sanat merkezi olur. Zamanla 200.000 rulo barındıracak
kütüphane kurulur. Pergamon heykeltraşlar, sanatçılar,
dilbilimcilerle dolar, taşar. Mısırlıların papirüs ihraca-
tının yasaklaması üzerine açılan yarışmada, sonradan
“parşömen”adı verilecek, ham deriden üretilen
“Bergama kağıdı”icat edilir.
Kraliçe Stratonike çevresiyle o kadar ilgilidir ki, o
zamanki adıThebe ovası olan Edremit Ovası’nda, farklı
bir parfüm elde edilmesi için hoş kokulu bir üzümün
yetiştirilmesini teşvik eder.
Kral II. Eumenes’in bir saldırı sonucu yaralanması
ve bir süre sonra ölmesi üzerine kardeşi II. Attalos kral
olur. II. Eumenes ile Stratonike’nin oğlu olduğu kabul
edilen varis III. Attalos daha küçüktür.
Yeni kral, o zamanki eğilimlere uygun olarak krali-
çe Staronike ile evlenir ve varisin koruyucusu olur.
II. Attalos, ömrü boyunca kardeşine o kadar bağlı
kalmıştır ki, tarih onu“Filadelfos”,“Kardeşini seven”
olarak tanıyacak, bugünkü Manisa’nın Alaşehir kentine
“kardeşini sevenin kenti”anlamında“Filadelfiya”
adını verecektir. Çok daha sonraları bu isim Kuzey
Amerika’ya taşınacak, yeni kurulan ABD’nin ilk
başkentinin adı, Filadelfia, olacaktır. Daleware nehri
kıyısındaki bu güzel kent, bugün bile sevgililerin kenti
olarak anılır.
Pergamon Akropolü’ndeki Hera tapınağı,
Atina’daki ünlü ve görkemli Attalos Stoa’sı bu dönemde
inşa edilmiş yapılardır. Modern zamanlarda, 1950’ler-
de ünlü Rockfeller ailesi tarafından restore ettirilen bu
yapı, günümüz Atina’sında ayakta duran en önemli
antik yapılardan biridir.
II. Attalos ve Stratonike çiftinin, kadim HelenTan-
rıları Apollon ve Artemis’in doğum yeri kabul edilen,
Ege Denizi ortasındaki Delos adasında önemli sanat
Zeus Sunağı, bugün Berlin’deki
Pergamon Müzesi’nde ziyaret
edilebilmektedir.
