12
13
YAZ 2013
cid, kuzey-güney doğrultuda eğimli
bir arazi üzerine moloz taşlarla inşa
edilmiştir. Güney ve batı duvarları
tamamen, doğu duvarı kısmen yıkık
durumda olan yapının bir kubbeyle
örtülü olduğu anlaşılmaktadır. Kuzey
cephesinin batı ucunda, beş kenarlı
bir kürsü üzerinde yükselen silindirik
gövdeli bir minaresi vardır. 2012 yılı
başında Ulu Cami ile birlikte rölöve-
restitüsyon ve restorasyon projesi
ihalesi gerçekleştirilen ve 2013
yılında projeleri onaylanan Güdük
Minare Mescidi’nin ihyasına yönelik
bu girişim, Birgi açısından umut verici
bir gelişmedir.
Kentin güneyinde, Birgi deresinin
batısında yer alan Derviş Ağa Camii
ile Sarı Bey Mahallesi’nde yer alan
Karaoğlu Camii, son yıllarda gerçek-
leştirilen onarımlar sayesinde günü-
müzde iyi durumdadırlar. Derviş Ağa
Camii kubbeyle örtülü kare planlı bir
harim, kuzeyindeki son cemaat yeri ve
batı cephesinin kuzey
köşesindeki minareden oluşmaktadır.
Kitabesinden 1074/1663-64 yılında
Derviş Ağa tarafından inşa ettirildiği
anlaşılan yapının 9 Şevval 1074/5
Mayıs 1664 tarihli bir vakfiyesi vardır.
Yapı, kadınlar mahfili tavanında
ahşap ve kalem işi, kuzey duvarında
ise kalem işi süslemeler içermektedir.
Mihrabı, çeyrek küre şekilli kavsara
ile örtülü yarım daire kesitli bir niş
şeklindedir. Kavsara köşeliklerinde
birer gülbezek yer alır. Mihrap çer-
çevesinde birer gömme sütuna yer
verilmiştir.
Karaoğlu Camii, kubbeyle örtülü
kare planlı bir harim, kuzeyindeki üç
birimli son cemaat yeri ve kuzeybatı
köşesindeki minareden oluşmaktadır.
Güney ve batı duvarları kabayonu taş
ve tuğlalarla, doğu duvarı ise moloz
taş ve tuğlalarla inşa edilmiştir. İnşa
kitabesi bulunmamasına karşın 27
Recep 1196/8 Temmuz 1782 tarihli
bir vakfiyesi vardır. Vakıf kayıtlarından
avlunun batı kanadında yedi hücreli
bir medresesi bulunduğu anlaşılsa da
günümüze ulaşamamıştır. Yapının ku-
zeyinde altı destekle taşınan kubbey-
le örtülü bir şadırvan bulunmaktadır.
Ayrıca batısında çok sayıda mezar
taşı bulunan bir hazire yer almaktadır.
Kıble duvarının ortasında yer alan
mihrap alçıdandır. Alt kesimi yarım
daire, üst kesimi beş kenarlı olan
mihrap nişi iki kademeli bir kavsa-
rayla örtülüdür. Kavsaranın alt kesimi
mukarnaslı, üst kesimi çeyrek küre
şekillidir. Kapı ve pencere kanatları
ile kadınlar mahfili tavanındaki ahşap
süslemelerinin yanı sıra minber ve
vaiz kürsüsündeki barok karakterli
taş süslemeleriyle dikkat çeken bir
yapıdır. Yapının T.C. Vakıflar Genel
Müdürlüğü’nce 2012 yılında başlatı-
lan restorasyon çalışmaları geçtiğimiz
günlerde tamamlanmıştır.
Birgi Kent merkezindeki 4 cami-
nin yanı sıra kentin doğusunda, Sasalı
Mahallesi’nde, günümüze kısmen
sağlam olarak ulaşabilmiş bir de
mescid bulunmaktadır. Tarafımızdan
Sasalı Mescidi olarak adlandırılan
yapı, kare planlı bir harim ve ku-
zeyindeki son cemaat yerinden
oluşmaktadır. Düz ahşap tavanla
örtülü yapının inşa kitabesi yoktur.
Mimari özelliklerinden hareketle
18-19. yüzyıllara ait olduğunu
düşündüğümüz yapının ayakta
kalmasını sağlayacak önlemler
alınması ve restorasyonu yapıla-
rak yaşatılması gerekmektedir.
Birgi’de günümüze ulaşabilen
3 medrese vardır. Adeta Birgi ile
özdeşleşen bir şahsiyet olan İmam
Birgivi’nin adıyla anılan İmam
Birgivi Medresesi, Ulu Cami’nin
doğusunda yer almaktadır. 1571
tarihli vakfiyesine göre, Ataullah
Efendi tarafından inşa ettirilmiş
ve müderrisliğine Birgivi Mehmed
Efendi atanmıştır. Moloz taşlarla
inşa edilen yapı, üç birimli bir
revak ile revakın gerisine ve iki
yanına yerleştirilmiş toplam yedi
öğrenci hücresinden oluş-
maktadır. Tüm hücreler kare
planlıdır ve birer haç tonozla
örtülüdür. Revak birimleri ise
kubbeyle örtülmüştür. Yakın bir tarihte
restorasyonu gerçekleştirilen yapı,
kültürel amaçla kullanılmaktadır.
Kentin kuzeyinde, İmam Birgivi
Caddesi’nde yer alan ve kent surla-
rına dayalı olarak inşa edilen Kale
Medresesi, bugün itibariyle kare
planlı haç tonozla örtülü üç hücre ve
dikdörtgen bir mekandan ibarettir.
İmam Birgivi Caddesi’nin açılması
sırasında surlarla birlikte medrese
hücrelerinin bir bölümünün de yok
edildiği anlaşılmaktadır. Moloz taş-
larla inşa edilen yapının hücrelerinde
çeşitli sayılarda ocak ve nişlere yer
verilmiştir. İnşa kitabesi bulunmayan
yapı, plan ve malzeme özelliklerin-
den hareketle 16. ya da 17. yüzyıla
tarihlendirilmektedir. Kentin kuzeye
doğru genişlediği sürecin önemli
göstergelerinden biri olan yapının
korunarak yaşatılması Birgi açısından
büyük önem taşımaktadır.
Kentteki bir diğer medrese, Der-
nek Mahallesi’nde Fatih İbrahim Bey
Caddesi ile Okul Sokak’ın kesiştiği
köşede, Şeyh Muhiddin Hamamı’nın
karşısında yer alan Derviş Ağa
Darülhadisi’dir. Çukur Medrese adı
ile de bilinen yapı, moloz taş ve tuğla
kırıkları ile inşa edilmiştir. Kare planlı
bir avlunun güney ve batı kenarlarına
L şeklinde yerleştirilmiş yedi öğrenci
hücresi, bir dershane mekanı ve bu
mekanların önünde yer alan sundur-
ma şekilli bir revaktan oluşmaktadır.
Öğrenci hücreleri ve dershane meka-
nı birer kubbe ile örtülüdür. Dershane
mekanının güney köşesinde mu-
karnaslı kavsaraya sahip bir mihrap
bulunmaktadır. Avlunun kuzeyinde
yer alan giriş açıklığı üzerinde yer
alan kitabeden Derviş Ağa tarafından
1068/1657-1658 yılında inşa etti-
rildiği anlaşılmaktadır. 2012 yılında
restorasyonu tamamlanan yapının,
Birgi’de günümüze gelebilmiş 10 çeşme
bulunmaktadır. Halk arasında Koca
Çeşme adıyla da bilinen Bıçakcızade
Çeşmesi (solda), Birgi çeşmelerinin en
güzel örneklerindendir.
Anadolu Selçuklu dönemi mimarisinden öykü-
nen plan özelliklerine sahip Ulu Cami’nin (sol
altta) güneybatı köşesindeki minaresinin (sağ
altta) gövdesinde yer alan çini mozaik ve sırlı
tuğla süslemeler dikkat çekicidir. Beyliği temsil
eden simgesel anlamının yanı sıra mimari ve
süsleme özellikleri bakımından da önemli bir
yapı niteliği taşıyan Ulu Cami, bugün hatalı
onarımlar nedeniyle niteliği ile bağdaşmayan
bir görünüme sahiptir.
#
Ümit MUTLU
