46
47
BAHAR 2010
Klaros Kazılar Tarihi, 1907 yılında
Theodor Macridy’nin, kutsal alanda
ilk sondajı yapması ile başlar. Bu ilk
çalışmanın ardından, 1913 yılında Th.
Macridy ve Charles Picard bir dönem
kazı yaparlar. Birinci Dünya savaşının
başlaması nedeni ile kazı terk edilir.
1950 yılında epigraf Louis Robert tara-
fından yeniden başlatılan kazılar, 1961
yılına değin devam eder.1988 -1997
yılları arasında gerçekleşen kazılar
Juliette De la Genière başkanlığında
yürütülmüştür. 2001 yılından itibaren
tekrar başlatılan kazılar Nuran Şahin
başkanlığında
devam etmekte-
dir. Bir asır önce
başlamış olan
Klaros Kazıları
çeşitli nedenlerle
kesintilere uğra-
mış ve bugüne
değin toplam
olarak otuz yıl
çalışılmıştır.
İzmir İli,
Menderes İlçesi,
Ahmetbeyli
Mahallesi sınırları
içinde kalan, Kla-
ros Kutsal Alanı,
Cumaovası’nın
(Menderes)
güneyinde,
ovayı güneydeki Kuşadası Körfezine
bağlayan, Ahmetbeyli Vadisi’nin (Ales)
taban düzlüğünde, kıyıdan 1600 m.
kuzeyde, vadi tabanının doğusundaki
Kırmızıkayalar deresinin birikinti koni-
si önünde yer alır. Bu nedenle kutsal
alan doğudan Kırmızıkayalar, batıdan
Ahmetbeyli derelerinin getirdiği
alüvyon birikintileri ile kaplanmıştır.
Bugün, kutsal alanın en geç kültür
katmanı 4.20 m. alüvyon tabakasının
altında bulunmaktadır.
Klaros kutsal alanı, Apollon
Klarios’a adanmış bir bilicilik merkezi-
dir. Antik kaynaklarda bu bilicilik mer-
kezinin kurucusu olarak bilici Manto
gösterilir. Bu öykü irdelendiğinde
bilicilik merkezinin yaklaşık olarak İ. Ö.
XIII. yüzyılın ilk çeyreği içinde kurul-
muş olması gerekmektedir. Anlatıya
göre: Manto, Delphoi Apollon’unun
emri ile, Apollon Klarios Bilicilik
Merkezi’ni kurmuştur. Bazı antik ya-
zarlar bu anlatılarında daha da ileriye
giderek, Klaros’daki kutsal kaynağın,
ülkesinden sürülen Manto’nun göz-
yaşlarından oluştuğunu ileri sürerler.
2001- 2008 yılları arasında gerçek-
leştirilen kazılarda, Klaros’un tarihi
üzerine çok önemli bulgular elde
edilmiştir. Bu bulgulardan en önemlisi
Bilicilik Merkezi’nin Myken Dönemi’ne
değin giden kuruluş öyküsünün
kanıtlanmış olmasıdır. 1907- 2007
yılına değin yapılan kazılarda, antik
kaynaklarda geçen öykü, arkeolojik
malzemelerle kanıtlanamadığı için,
bir söylem olarak kalmıştı. 2008 yılı
kazı döneminde Myken seramikle-
rinin yanı sıra, bronz ok uçlarının,
submyken bronz fibulaların da
bulunuşu, Klaros Bilicilik Merkezi-
nin kuruluş tarihinin İ.Ö. XIII. yüzyıl
başlarında olduğunu ortaya koy-
muştur. Antik yazarlar, Klaros Bilicilik
Merkezi’nin, Yunanistan’daki Delphoi
Apollon’unun emri ile kurulduğunu
söylerler. Ancak Delphoi kutsal ala-
nında bugüne değin, Myken tabakası
ortaya çıkarılmamıştır. Myken malze-
mesi sivil yerleşim birimlerinden gel-
mektedir. Bu günkü kanıtlar ışığında
Klaros Bilicilik Merkezi, Delphoi’dan
daha önce kurulmuştur. Bu du-
rum çok da şaşırtıcı değildir. Zira
Anadolu’da bilicilik, Hititlerde var olan
ve kadınlar tarafından gerçekleştiri-
len dinsel bir olguydu. Sonuç olarak
Klaros Bilicilik Merkezi, Anadolu’da var
olan bir geleneğin devamı niteliğin-
de olmalıdır.
Bugünkü
bulgular Klaros
Kehanet Mer-
kezi’nin Antik
dünyanın en
erken bilicilik
merkezi oldu-
ğunu ortaya
koymuştur.
Klaros’un
bulunduğu
Kolophon
Ülkesi’nin tanrı
Apollon öncesi
irdelendiğin-
de, ülkenin
yerel halkı
olan Karların,
antik kaynak-
larda geçen denizci, süvari ve iyi bir
savaşçı oldukları dışında, yaşam ve
inançları konusunda elimizde henüz
arkeolojik kanıt bulunmamaktadır.
Ancak Klaros’un kuzey-doğusunda
yer alan ve demirli mağara olarak
geçen mağaranın bir kült mağarası
olduğu yüzey araştırmaları ile bir
kybele kabartmasına dayanılarak ileri
sürülmektedir. Ana soylu Karların, bir
ana tanrıça kültüne bağlı olduklarını
ileri sürmenin yanlış olmayacağı gö-
rüşündeyiz ve Klaros kutsal alanının
tanrı Apollon’dan önce Kar halkının
kutsal alanı ve bir ana tanrıçaya adan-
mış olabileceği olasılığının da göz
ardı edilmemesi gerekir. Bu savımızı
her zaman belirttiğimiz gibi gelecek
yıllardaki kazılar belirleyecektir.
Kutsal alanlarda tanrılara kurban
sunusu yapma geleneği çok erken
bir gelenek olup, kurban sunularının
insan ve hayvan sunusu olarak yapıl-
dığı bilinmektedir. Bu bağlamda tüm
tanrılara çok sayıda hayvan kurban
edildiği antik kaynaklarda anlatılır.
Ancak Apollon diğer tanrılardan
farklı olarak, Hekatombaios’tu ve
birçok kentte bu ayda Hekatomba-
ia Bayramları kutlanıyor ve tanrıya
aynı anda yüz hayvan özellikle de
boğa kurban ediliyordu. Klaros
kazılarında çok fazla boğa kemikleri
ele geçmiştir. Antik yazarlar büyük
kutsal alanlarda Hekatomb (yüz adet
hayvan bağlama bloğu) bulunduğu-
nu söylerler, Klaros Kutsal Alanı’nda
bulunmuş olan Hekatomb, bu
hayvan rituelinin ilk ve tek arkeolojik
kanıtıdır. 2008 yılı kazı döneminde,
gün ışığına çıkarılan Arkaik Dönem’e
tarihlenen hayvan bağlama blok-
ları, kutsal alanda daha önce de
bu geleneğin var olduğunu ortaya
koymuştur. Tanrılara hayvan sunma
çok erken bir dinsel rituel ve yaptı-
rımdı. Ancak ekonomik gücü yeterli
olmayan kişilerin tanrılara, pişmiş
topraktan yapılmış hayvan sunmaları
da bu dinsel olguyu yerine getir-
menin bir parçasıydı. Klaros kutsal
alanında, gün ışığına çıkarılmış olan
Myken ve özellikle de Protogeomet-
rik ve Geometrik Dönem’e tarihlenen
çok sayıdaki boğa ve yüzlerce figürin
parçası bu sunu rituelinin kanıtlarıdır
(Res. 1)
.
2001-2009 kazılarının ortaya koy-
duğu diğer önemli bir tarihsel kanıt
ise, Notion yönünde giden üstüste
inşa edilmiş iki kutsal yolun gün
ışığına çıkarılmasıdır
(Res. 2)
. Bu iki
kutsal yol, Klaros Bilicilik Merkezi’nin
bağlı olduğu ilk ana kentin Kolophon
Arkhaia olmadığını, Deniz Kıyısı’ndaki
Kolophon (Notion) olduğunu ortaya
koymuştur. Geç Arkaik kutsal yolun
iki tarafında ise Arkaik Kuros heykelle-
rinin yer aldığı anlaşılmıştır.
Propylon’un doğusunda orta-
ya çıkarılan, perirhanterion (kutsal
yıkanma kabı burada havuzu) kutsal
alana girişte arınma ritüelinin uygu-
landığını göstermiştir
(Res. 3)
. Bir
diğer önemli buluntu, Propylon’un
batısındaki Roma yapısının önerildiği
gibi kleidophoros’un (anahtarcı) evi
olmayıp kompleks bir yapı olduğunu
ve Geç Hellenistik çok büyük bir me-
kanın üzerine inşa edildiğini, olasılıkla
da başvuru için gelenlerin kaldıkları
bir katagogeion (misafirhane) oldu-
ğunu göstermiştir
(Res. 4)
.
Klaros Kazıları ilişkili olarak, 2001-
2009 yılları arasında üç proje gerçek-
leştirilmiş ve bir yayın tamamlanmış-
tır. Bunlar sırasıyla:
1-
Klaros Kazı Evi Yapım Projesi:
Ahmetbeyli Mahallesi içinde kalan
hazine arazisi üzerine 2005 yılında,
İzmir Valiliği İl Özel İdaresi’nin spon-
sorluğunda Klaros Kazı Evi yaptırılmış,
2006 Haziran ayından itibaren kullanı-
ma açılmıştır.
2-
Klaros Ören Yeri Projesi. İzmir
Valiliği İl Özel İdaresi’nin sponsorlu-
Prof. Dr. Nuran ŞAHİN
Ege Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi
Arkeoloji Bölümü
ÜNİVERSİTEMİZ KAZILARI
