32
33
YAZ 2010
“…Akşam bir tekneyle şehrin iki mil kadar
aşağısındaki sığlığa kadar gidip, orada bizi gemleri
ve semerleri takılmış halde bekleyen eşeklere binerek
kenarında çit ve ağaçlar bulunan hoş bir yolda mısır
tarlaları, verimli bağlar ve zeytin ağaçlarının ara-
sından, zengin İzmirli tüccarların gözde kır mekânı
Bornova köyüne doğru ilerlemeye başladık.
…Köyün etrafında İngiliz veya Fransız tüccar-
larıyla konsolosların Avrupa lüksüyle döşenmiş, çok
güzel bahçeleri olan çok hoş evleri var. En güzel ev ve
bahçe bunlara birkaç bin pound harcamış ve mobil-
yalarını çok zarif bir şekilde döşetmiş olan bir İngiliz
tüccarına aitti. Bu evlerin bazılarının ve özellikle dağ
tarafındakilerin manzaraları çok hoştur.”
Diğer kardeş James ise o yıllarda köyün pek
rağbet görmeyen kısmındaki iki arazinin sahibi
olur. 1820’lerin başında, daha sonraları Edwards
ve Clark arazileri olarak tanımlanacak mevkileri
(bugünkü Murat Köşkü ile yanındaki Nevvar-Salih
İşgören Huzur Evi) alan James, kısa bir süre sonra
büyük olan parseli Bay Edwards’a satarak hemen
yolun karşısındaki“Büyük Ev”arazisini satın alır.
EdwardWhittall’un torunu Ray Turrel’e göre
“... Bina ilk olarak Hollandalılar tarafından alındı-
ğında, uzunca, tek katlı, alçak, sağlam ve sade bir
yapıydı. ...Söylentilere göre 18. yüzyılın ilk yıllarında
Büyük Ev’in bulunduğu alanda bir Yunan manas-
tırı vardı. Manastır, çift sıra servi ağaçlarından
oluşan büyük bir haçın merkezine inşa edilmişti.
Bu ağaçlardan bazıları zamanla kayboldu, ancak
geriye efsaneyi sürdürebilecek kadarı kaldı.”
Bu
yazı için Sayın Prof. Dr. İlçin Aslanboğa tarafından
yapılan ağaç yaş belirleme çalışmaları, servilerin
yaşını 340-350 olarak vermiştir. Buna göre ağaçlar
1670’lerde dikilmiş olmalı.
James Whittall 1825 yılında Mary Schnell
ile evlenir, çiftin yedi çocuğu olur. Ancak 1836
yılında 38 yaşında hayata gözlerini yumar. James’in
ölümünü takiben ev, kardeşi Charlton tarafından
açık arttırmada varislerden 135 bin kuruşa satın
alınır. Aynı yıllarda, James’in 1820 öncesi satın
aldığı diğer arazi (daha sonraların Clark mülkü)
Charlton’un oğlu James (1819-1883) tarafından alı-
nır. Babasının 1867 yılındaki ölümüyle Büyük Ev’e
yerleşecek olan James bu arazide bir ev yaptırır.
James ve eşi Magdalen Blanche Giraud’nun bu evde
13 çocukları dünyaya gelir. 1841 yılının Ocak ayında
İzmir’deki günlerinde kendine eşlik eden James
Whittall’u ziyaret eden ünlü İskoç ressam David
Wilkie, oradaki izlenimlerini şöyle anlatır:
“…Bay
Whittall ile beraber bir tekneyle İzmir Körfezi’nin
Bir meydanın 100 yılı
sonuna gittik: daha sonra eşeklerin üzerinde yaklaşık
2 mil gidip, Bornova (Bonobat) köyüne ulaştık.
Güzel bir Türk köyü örneği ile karşılaştım. Yatay su
tekerlekleri olan bir buğday değirmenini görmeye
gittik ve Bay Whittall’un o muhteşem villasına
geldik; gösterişli bir şekilde karşılandık ve enfes bir
öğle yemeği yedik.”
Wilkie bu ziyareti sırasında James Whittall’un
oğlu James William’ın iki resmini yapar. 3 yaşındaki
çocuğun yerel Rum giysileri içindeki resmi birkaç yıl
önce yurtdışında bir açık artırmada yüksek fiyatla
satılmıştır. (Bu makalede devamlı karşılaşılan ben-
zer isimler okuyucunun kafasını karıştırabilir. Ancak
ailedeki her kardeşin veya oğlun kendi çocuklarına
kendisinin, kardeşinin veya babasının ismini verdiği
çok karmaşık bir soy ağacıyla karşı karşıyayız.
Örneğin soyadı Whittall olan otuz kadar James bu
soy ağacında görülebilmekte.)
1836’da evi alan CharltonWhittall üzerine
birinci katı ekler. Ray Turrel, Charlton çiftinin yatak
odasının, zemin katta kuzey batı köşesinde (bugün-
kü Strateji Planlama Ofisi), misafir salonu ve otur-
ma odalarının ise birinci katta olduğunu belirtir.
Charlton birinci katı eklerken, binanın etrafındaki
toprak, gerek bahçe düzleme çalışmalarından ve
gerekse öne eklenecek büyük giriş merdiveninden
dolayı doldurulmuş; böylelikle bahçe zemininin
yükseltilmesiyle, zemin kat (tahminlerime göre)
20–70 cm. aşağıya çekilerek, öne eklenecek
merdivenin yüksekliği ve dolayısıyla eğimi
azaltılmış olmalı. Zemindeki yükseltmeyi, binanın
arka kısmında bugünkü zeminden yaklaşık 70 cm
aşağıya giden kapı eşiğiyle veya ön kısımdaki servi
gövdelerinin toprak altında kalan kısımlarıyla da
izleyebilmekteyiz.
1854 yılında Bornova’ya gelen NassauWilliam
Senior da gezi notlarında, Büyük Ev’in karşısında
oturan James Whittall’a yaptığı ziyareti anlatır:
“…Günü Bay James Whittall ile birlikte Bornova’da
geçirdik. Köyün büyük bir insanı olan babası bir
Protestan kilise yaptırmış. Ancak henüz bitmediğin-
den ayinler Bay James Whittall’un bahçesindeki bir
kameriyede yapılıyor.
…Baba Bay Whittall’un evi, 200 yaşında ve 20
metre uzunluğundaki servilerin oluşturduğu iki yolun
birleştiği bir yerde bulunuyor.”
CharltonWhittall 1857 yılında Büyük Ev’in
bahçesine aile kilisesini yaptırır. Dini ayinler daha
önceleri James Whittall’in yolun diğer tarafındaki
evinde, bahçedeki küçük şapelde yapılmaktaydı.
1864 yılında kutsanarak Cebelitarık Anglikan
1930’lardan bugüne...
Piskoposluğu’na bağlanan kilise, Charlton ve
James’in eşlerinden dolayı“Magdalene”ismi verile-
rek CharltonWhittall tarafından Bornova Anglikan
Cemaati’ne hediye edilmiştir.
1861 yılında Bornova – İzmir ücretli kara-
yolunun yapılması, 1865 yılında demiryolunun
Bornova’ya kadar gelmesi Büyük Ev’in önünden
geçerek tren istasyonuna giden yolu ve kasabanın
bu kısmını daha önemli kılmıştır.
Büyük Ev’e gelen ziyaretçilerin en ünlüsü
Sultan Abdülaziz’dir. 1863 yılında Mısır seyahatin-
den dönerken İzmir’e geldiğinde Bornova’da Büyük
Ev’i ziyaret eden padişah, köşk bahçesinin girişinde
Charles Whittall’un yerel giysiler içindeki iki gelini
Magdelen Blanche ve Elise tarafından karşılanmış,
kendisine gümüş bir tabla içinde köşkün anahtarı
sunulmuştur. Gününü köşkte geçiren Abdülaziz
bahçeyi gezdikten sonra, birkaç yıl önce yaptırılan
kiliseyi gezmek ister. Padişahın kiliseye girerken,
- feslerini çıkarmayan Rum ve Ermeni subayların
aksine - başlığını çıkararak dini mekâna gösterdiği
