K
onutlardan işyerlerine, köylerden kentlere
kadar içinde bulunduğumuz, yaşamımı-
zın geçtiği, olayların cereyan ettiği tüm
mekânlar, geometrik – fiziksel mekânlardan farklı
psiko-sosyal mekânlardır ve bu anlamda sosyal
olarak inşa edilmişlerdir. Yaşadığımız yerler psiko-
sosyal, sembolik ve kültürel anlamlarla yüklüdür.
Bu husus, sosyal objelerin sahip olduğu anlam
katmanlanmasının, bir başka deyişle düz anlam ve
yan anlam ayrımının, mekân konusunda da geçerli
olduğunu göstermektedir. Belirli bir mekân parçası,
sözlük anlamının işaret ettiği yapısal-işlevsel anla-
mın dışında, daima, az ya da çok zengin bir çağrışım
setine sahiptir. Bunların oluşturduğu anlam halesi,
onun yan anlamlarıdır. Kordon (İzmir), düz anlamın-
da bir sahil şeridini ifade ederken, yan anlamında
zenginlik ve refahı, eğlence yerlerini, şık mağazaları,
akşam gezintilerini, martıları, deniz kenarında gezen
âşıkları, fayton gezilerini, buzlu badem satıcılarını,
vb. çağrıştırabilir. Bu çağrışımlar seti, kişilere göre
değiştiği gibi, sosyal gruplara göre de farklılaşa-
bilir. Bu çerçevede düzenlediğimiz iki aşamalı bir
araştırmada İzmirli olmanın ve dolayısıyla İzmirli’nin
nasıl algılandığının ve sosyal düşüncenin özel bir
kanalı durumundaki Ekşi Sözlük’ün kuruluşundan bu
yana geçen 10 yıllık döneminde yapılan girişlerinde
(entry) İzmir’in ve İzmirli tipinin nasıl inşa edildiğinin
belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın ilk
aşamasında 46 kişiden“Size göre İzmirli kimdir?
Nasıl biridir?”sorusunun hemen akıllarına getirdiği
nitelikleri belirtmeleri istenmiştir. Serbest çağrışım
yoluyla elde edilen niteliklerin dökümünden
sonra hazırlanan ve 30 sıfat çiftinden oluşan bir
anlam ölçeği listesinde yer alan sıfatlara yakından
bakıldığında, bunların daha ziyade‘değerlendirme’
faktörü etrafında odaklaştığı söylenebilir.‘Etkinlik’
faktörünün (hızlı-yavaş gibi) ve‘güç’faktörünün
(zengin-fakir gibi), listede daha az sıfatla temsil
edilmesi, hedef kavramın insan (İzmirli) olması
nedeniyle beklenen bir durumdur. Hedef kavram
insan olduğunda, toplumdaki yaygın ön yargılar
ve stereotipler nedeniyle ideolojik veya ekonomik
temelli normatif yargılar devreye girmektedir.
“İzmir esas olarak
‘kadın’dır”
Araştırma kapsamında 360’ı kadın ve 250’si
erkek olmak üzere toplam 610 katılımcıya yöneltilen
“Size göre İzmirli kimdir? Nasıl biridir?”sorusunun
cevapları değerlendirildiğinde İzmirli algısına dair
İzmir ve İzmirliler’e ilişkin algı ve temsiller
Prof. Dr. Nuri BİLGİN
Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Arş. Gör. Pınar UĞURLAR
Gediz Üniversitesi İktisadi İdari
Bilimler Fakültesi
şu ifadeler ortaya çıkmaktadır:“İzmirli moderndir,
yenilikçidir, dışa dönüktür, sıcakkanlıdır, eğlence-
lidir; doğaldır; bilgilidir, yurtseverdir, beceriklidir”.
Bununla birlikte kadınlar anlam ölçeğinde İzmirlilere
erkeklerden daha olumlu değerler atfetmektedirler;
yani İzmir moderndir, ama kadınlara göre“daha”mo-
derndir vs. Listedeki özelliklerin kadınsı çağrışımları
oldukça belirgindir. Bu anlamda İzmirli denince
‘İzmirli kadınların’(İzmir kızlarının) düşünülmüş
olma ihtimali mevcuttur. Her kentin nüfusunda
ilke olarak kadın ve erkek sayısı eşit olsa da, sosyal
muhayyilede, bazı kentler kadınlarıyla anılır veya
kadın çağrışımları daha güçlüdür. Nitekim, medyada
dolaşan imaj ve temsiller, İzmirliler arasında ka-
dınları öne çıkarmakta ve İzmir, özellikle‘kızlarının
güzelliği’ile anılmaktadır. Bunun gerçeği yansıtıp
yansıtmamasıyla ilgilenmeksizin denilebilir ki sosyal
düşüncede İzmirli, esas olarak‘kadın’dır. Bu görüşü
destekleyen bir veri, çeşitli kentlerimizin kadınla-
rıyla (veya genel kullanımıyla“kızlarıyla”) ilgili Ekşi
Sözlük girişlerinin karşılaştırılmasında bulunabilir.
Türkiye’deki büyük kentlerin kızlarına ilişkin girişlere
bakıldığında, Ağustos-2009 itibariyle Ekşi Sözlük’te;
İstanbullu kızlar, 1 sayfa, Ankaralı kızlar 2 sayfa,
Bursalı kızlar 1 sayfa, Adanalı kızlar 2 sayfa, Konyalı
kızlar yarım sayfa yer tutarken; İzmirli kızlar 14 sayfa
yer tutmaktadır. Görüldüğü üzere İzmirli kadınlara
ilişkin girişler, diğer kentlerinkilerden kat be kat daha
fazladır. Üstelik genel olarak İzmirliler hakkındaki
beyanlarda da,“İzmir’in kızları”en belirgin temalar
arasında yer almaktadır. Cahit Külebi’nin“İzmir’in
denizi kız, kızı deniz / Sokakları hem kız, hem deniz
kokar”dizeleri bir slogan gibi sık sık dile getiril-
mektedir. Bu konuda dikkate değer bir bulgu da
tarihçilerden gelmektedir; Cadoux (2003: 357-358)
Roma İmparatorluğunun Doğu Eyaletlerinin MS
ikinci yüzyıldaki durumunu incelerken, İmparator L.
Verus döneminde, İzmirli kadınların güzelliğini dile
getiren bazı konuşmalara işaret etmektedir.
Ekşi Sözlük’te İzmir ve
İzmirliler
İzmirlilere ilişkin algı ve temsillerimiz, dış bir
gerçekliği saptamadan ziyade, aktif bir anlam inşa
etme sürecinin ürünleridir. Modern mimari ve şehir-
ciliğin tekbiçimlileştirici etkisi altında, yeni kentlerin
giderek daha büyük bir oranda birbirine benzeme-
sinin, söylem düzeyindeki farklılaşmayı daha da
önemli kılması düşüncesinden hareket edildiğinde,
Ekşi Sözlük ve benzeri platformlarda belirli bir kent
hakkındaki söylemlerin incelenmesi, anlamlı bir çaba
olarak görünmektedir. İzmir, Ekşi Sözlük’ün önemli
bir giriş konusu / teması olarak görünmektedir.
Ağustos-2009 sonu itibariyle; İzmir için 72 sayfada
1800 giriş (3.7), Ankara için 78 sayfada 1936 giriş
(4.4), İstanbul için 82 sayfada 2034 giriş (12.5),
Bursa için 12 sayfada 284 giriş (2.4), Adana için
19 sayfa 452 giriş (2) ve Konya için 11 sayfada 264
(1.9) girişin yapıldığı görülmektedir. Bu sayılar kent
nüfuslarına orantılandığında, İzmir’in diğer kentlerle
kontrastı artmaktadır. Bir şehrin diğerleri arasında
öne çıkması veya ayrıcalıklı bir düşünce konusu
olması, onun genelde kamuoyuna da yansıyan bazı
ayırt edici özellikler taşımasını veya farklı bir durumu
olması veya farklı bir olay yaşamasını gerektirir.
İzmir’i bu anlamda özel kılan bazı olaylar var: Bun-
lardan biri genel seçimlerde Türkiye genelinden farklı
bir tablo çizmesi; bir diğeri ise İzmir’e‘gavur’sıfatının
yakıştırılmasıdır. İstatistiksel anlamda normdan
sapan davranış veya eğilimler nedeniyle (örneğin
2002 Genel Seçimlerinde Genç Parti’nin İzmir’de %
18’le ikinci olması veya 2007 Genel Seçimlerinde,
ülke genelindeki eğilimin aksine CHP’nin I. parti
olduğu birkaç ilden biri olması), İzmir‘mevzuu
bahis’olmaktadır. Bu davranışlardan rahatsız olanlar
bunu bir‘fırsat’gibi kullanmak isterken, söz konusu
davranışların aktörleri, bunlara sahip çıkmakta ve
eleştirilere karşı savunmaya girmektedir.
Ekşi Sözlük’e İzmir hakkında giriş yazanların
bariz tavrı, İzmir’i yüceltme ve savunma tavrıdır. Bu
savunma tavrı bazen, İzmirlilerin, sözlük yazarının
kendi değerler sistemine göre olumsuz gördüğü bazı
olay veya gruplara,“uyuz keçi”muamelesi yapması-
na sebep olabilmekte ve dışarıdan bu“ötekileştirme”
olarak görülüp tepkiye yol açabilmektedir. Aslında,
bu tavrın ötekileştirmekten ziyade, iç grup homojen-
liğini koruma kaygısından beslendiğini düşünmek
makul görünmektedir. Ekşi Sözlük yazarları içerisinde
İzmir’e dıştan gelenler veya geçici bir süre İzmir’de
kalanlar arasında önemli bir eğilim gözlenmektedir.
Bu yazar grubu, kenti ve kentlileri“Üniversite sebe-
biyle 4 senemi geçirdiğim, birçok dost kazandığım,
sözlükle tanıştığım, güldüğüm ağladığım şehir. Ayrıl-
mak çok zor olacak çünkü şimdiden özledim İzmir’i”
örneğinde görüldüğü gibi otobiyografik bellekleri
üzerinden anlatmaktadırlar. Bu eğilim daha az da
olsa İzmirlilerde de görülmektedir.
Yaşam alanlarımız, tek tek bir anlam taşımaktan
çok, kendilerinin dışında var olan bir anlamlar ağı
veya ızgarası içinde yer alırlar. Tek tek kentlere ilişkin
stereotipler, belirli bir kentin bir veya birkaç özelliğini
tüm kente bağlayan bir sembolizm halinde görülür:
Paris’in bir aşk şehri, Şikago’nun mafya merkezi
veya Zürih’in bankalar ve bankerler kenti olarak
stereotipleştirilmesi, bunun örneklerindendir. Bazen
bir film veya bir olay, tüm kente damgasını vurabilir:
Çeşitli filmler arasında Casablanca, Kahire’nin Mor
Gülü ve Venedikte Ölüm filmleri adı geçen kentlerin,
Roma ve Dolce Vita filmleri Roma’nın, atom bombası
Hiroşimanın, Kennedy suikastı Dallas’ın sembolü
haline gelmiştir. Kafka’nın Prag’la, Freud’un
Viyana’yla çağrışımı da bu olgunun tezahürleridir.
Işıklı kumarhaneler Las Vegas’ın, Big Ben saat kulesi
Londra’nın, Eiffel Kulesi Paris’in, Özgürlük Anıtı ve
gökdelenler NewYork’un, Ayasofya ve Sultanahmet
Camii İstanbul’un, Mevlana Külliyesi Konya’nın, vb.
amblemleri olmuştur. İzmir’le ilgili ne tür semboller
kullanılmaktadır? Ekşi Sözlük yazarlarının İzmir’e
dair yazdıklarına frekans açısından bakınca ortaya
çıkan tablo, İzmir’in ayırt edici özelliklerinin, turizm
danışma bürolarının veya turist rehberlerinin
anlayışıyla örtüşmediği ortaya çıkmaktadır. Turizm
görevlileri, hem genelgeçer, hem de sosyal arzulanır-
lığı olduğuna inandıkları özellikleri öne çıkarmakta,
ancak daha konjonktürel ve kişisel motiflerle hareket
eden sözlük yazarları, bu kaygıları paylaşmamak-
tadır. Örneğin pek çok İzmir broşüründe yer alan ve
İzmir’in sembolü gibi görülen Saat Kulesi, Ekşi Sözlük
yazarları tarafından kayda değer bulunmamaktadır.
Ekşi Sözlük –“İzmir” yazarlarının pek çoğu
İzmir’i anlatırken hem kendilerini ve hem de grup ai-
diyeti ekseninde‘memleketleri’ni anlatmaktadır. Bu,
doğal bir durumdur, çünkü bir kenti sahiplenmek, bu
kent ile kendi kimliği / benliği arasında bir bağ kur-
mak demektir. Analiz edilen girişlerde,‘memleketim’,
‘İzmir’im’,‘Kentim/şehrim’,‘evim/yuvam’sözcüklerini
kullananların toplam sayısı 350’ye yakındır. Bu
demektir ki yaklaşık her 5 kişiden 1’i aidiyet vurgusu
yapmaktadır. Fakat kentle özdeşleşme veya kente
bağlılık belirten başka ifadelerin de olduğu dikkate
alınırsa, aidiyet vurgusunun daha da güçlü olduğu
söylenebilir:“doğduğum, büyüdüğüm, çocuklu-
ğumun şehri...”veya“hayatı anlamaya başladığım,
hayatımın sona ermesini istediğim yer”vb.
Çeşitli kentlerde yaşayanların kentlerini yücelt-
me eğilimlerinin, kent ile sosyal ve kişisel kimlikleri
arasındaki ilişkiden kaynaklandığı öne sürülebilir.
Nitekim araştırmamızın ilk aşamasında belirledi-
ğimiz üzere İzmirli profilinin büyük oranda olumlu
özelliklerle donatılması ve ikinci aşamada gözden
geçirdiğimiz üzere, Ekşi Sözlük’te İzmir konusundaki
girişlerin -anlaşıldığı kadarıyla çoğu İzmirli olan -
yazarlarının İzmir ve İzmirliler hakkında yüceltici ve
savunucu tutumları bu eğilimin en açık göstergeleri-
dir.‘Biz’in yeri olarak kentin ve‘biz’olarak kentlilerin,
diğer kentlere ve kentlilere göre farklılaştırılması,
iç-grup tarafgirliği varsayımına uygun olarak bu
temelde açıklanabilir.
Ekşi Sözlük’te İzmir hakkında yer alan girişler
41
40
BAHAR 2011
Sözlük yazarlarının girişlerde dile getirdiği
özelliklerin frekansına faktör analizi anlayışına
uygun olarak belirli bir tema etrafında bakınca
karşımıza şu tablo çıkmaktadır:
Coğrafya, tabiat ve iklim boyutu: Deniz
(388 kez) Sıcak (223 kez), Güneş (112 kez), Ege
(91 kez), Yağmur (48 kez), Körfez (22 kez), Sahil
(21 kez), İmbat (17 kez) ve diğerleri (deprem,
sel, adalar)
İzmir’in çevre beldeleri boyutu: Urla
(88 kez), Çeşme (72 kez), Foça (24 kez), Efes
(19 kez), Bergama (11 kez), Tire (11 kez) ve
diğerleri (Alaçatı, Seferihisar, Ödemiş, Dikili,
Bayındır, Gümüldür, Aliağa, vb)
Semt, mahalle ve yerler boyutu: Kordon
(169 kez), Karşıyaka (112 kez ), Alsancak (92
kez), Konak (48 kez), Bornova (51 kez), Fuar (30
kez), Kemeraltı (25 kez) , Bayraklı (23 kez), Bos-
tanlı (22 kez), Buca (19 kez), Göztepe (14 kez),
Balçova (11 kez) , Pasaport (10 kez) ve diğerleri
(Narlıdere, İnciraltı, Çiğli, Mavişehir, vb)
Kızlar ve aşk boyutu: Kız/lar ( 518 kez), Aşk
(272 kez), Âşık/lar (166 kez), Kadın (144 kez),
Genç/lik (37 kez), Sevgili (22 kez), Erkek (18
kez) vb.
Yaşam keyfi ve zevkler boyutu: Balık (114
kez), Gece (151 kez), Rakı (63 kez), Boyoz (39
kez), Kumru (32 kez), Gevrek (32 kez), Tatil (37
kez), Zevk (23 kez) ve diğerleri (midye, yaşama,
hayat, cafe, bar, restoran, vb. )
Kent ve insan özellikleri boyutu: Şehir
(1123 kez), İnsan (612 kez), Kent (192 kez),
Belediye (129 kez), Aydın (180 kez), Rahat (112
kez), Özlem (110 kez), Mutluluk (67 kez), Gurur
(56 kez), İş/siz (54 kez), Cumhuriyet (47 kez),
Modern (37 kez), Güven/li/k (34 kez), Trafik (30
kez), Temiz (28 kez), Avrupa/lı (25 kez), Ucuz
(20 kez), Laiklik (19 kez) ve diğerleri (demokra-
si, kozmopolit, çağdaş, yol, cadde, vb)
Sık rastlanan diğer bazı sözcükler: Güzel
(691 kez), Seçim/ler (162 kez), Hayat (147 kez),
Yaşam (137 kez), AKP (144 kez), CHP (114 kez),
Koku (110 kez), Arkadaş (72 kez), Canım (56
kez), Üniversite (46 kez), Dost (43 kez) vb.
* Bu yazı, Bilgin ve Uğurlar’ın “İzmir ve İzmirlilere İlişkin Algı ve Temsiller” konulu araştırmasının
Egeden Dergisi için hazırlanmış özetidir.
