42
43
YAZ 2013
Yaklaşık 2000 yıllık bir geçmi-
şe sahip olan çölyak hastalığı, ince
bağırsakların otoimmun (bağırsakların
vücuda yabancılaşması) bir sorunu
olarak, insanoğlunun en yaygın ge-
netik hastalıklarından biridir. Buğday,
arpa, çavdar ve yulafta bulunan bitkisel
protein glutenin immunolojik (bağışık-
lık sisteminin) toksisitesi sonucu ortaya
çıkar ve sistemik bir tutulum gösterir.
Bulguların ince bağırsaklarla sınırlı
olmaması ve tıbbın tüm disiplinlerini
ilgilendirmesi ciddi tanısal sorunlara
neden olmaktadır. Beyaz ırkta görülme
sıklığı 100 kişide bir dolayındadır. Özel-
likle 0-20 yaş grubunu ve 40’lı yaşları
etkilemektedir. Ülkemizde de, 6-17 yaş
grubunda, görülme sıklığı 110 kişide
bir olarak saptanmıştır.
Çok özel bir hastalık olarak tek
tedavi yöntemi: ömür boyu glutensiz
beslenmektir. Asya kıtası hariç, insa-
noğlunun buğday ağırlıklı beslendiği
düşünülürse çok ciddi sosyal, ekono-
mik sorunlara yol açmaktadır (glutensiz
beslenmek 5-10 kat daha pahalı).
Tanısal gecikmeler ve diyete uyumsuz-
luk çeşitli immunolojik hastalıklara ve
malign (kötü huylu) süreçlere neden
olabilmektedir.
Tıbbi tanıdan sonra glutensiz yaşam
biçimine dönüşen çölyak sorunu,
ekmeksiz doymayan toplumumuzda
büyük yabancılığa yol açmaktadır. Bu
kişilerin varlığının ve farklı beslenme
biçimlerinin bilinmemesi 2000’li yıllar
öncesinde önemli bir insan hakları
sorunuydu. Bu ülkede yiyecek ekmekle-
ri ve unları yoktu. Sağlıklı yaşayabilmek
için ömür boyu, günde 3 öğün gluten-
siz beslenmeleri gerektiğinden mısır,
pirinç unu veya fenilketonürililere özel
gıdalara mahkumdular. Kendilerine özel
ürünler henüz ülkede yoktu. İstanbul ve
Ankara belediyelerinin fenilketonüriye
yönelik düşük proteinli ve aynı zaman-
da glutensiz olan un ve ekmekleri o
yıllarda acil yardım sağlıyordu.
Ege Üniversitesinin çocuk has-
talıkları disiplininden, makarna ve
gevrek tutkunu bir öğretim üyesi
konuyu kongre tartışmalarının ötesine,
topluma taşımaya karar verdi ve Aralık
2001’de Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi
bünyesinde, ülkemizin çölyakla ilgili ilk
sivil örgütlenmesi Ege Çölyakla Yaşam
Derneği (EÇYD) kuruldu. Kuruluşta
çocuk hastaların ebeveynleri, o güne
kadar bu konudan habersiz olan bir
gıda mühendisi, Piyale’nin tanıtım
müdürü, bir diyetisyen ve iki çocuk
gastroenteroloji uzmanı yer aldı.
Derneğin Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi
Muhiddin Erel Amfisi’nde yapılan ba-
sına tanıtım törenine rock yıldızı Haluk
Levent’in katılımı konuya ilgiyi artırdı;
2002 yılbaşı öncesinde basında yoğun
yer almasını sağladı. Bu tarih ve tanıtım
töreni Türkiye Çölyak Gündemi için
milat anlamına gelmektedir.
Dernek daha kuruluş aşamasında
iken, uluslararası glutensiz gıda devi
Türkiye çölyak gündemi
Prof. Dr. Sema AYDOĞDU
Ege Üniversitesi
Tıp Fakültesi
Çocuk Gastroenteroloji BilimDalı
Ege Çölyakla YaşamDerneği
SAĞLIK
Shär konudan haberdar oldu, süreci
izledi ve derneğin basına tanıtım töre-
nine bir elemanı ile katıldı. O tarihten
bu güne kadar da ülkemizin en önemli
glutensiz ithalat zinciri olma özelliğini
korumaktadır. Hemen ardından ithal
ekmek makineleri de piyasada yer
almaya başladı.
İzmir’de, Ege Üniversitesinde
ilk bayrağın açılmasını 4 ay son-
ra İstanbul’da Çölyakla Yaşam
Derneği’nin kuruluşu izledi. 2003’de
ilk yerli glutensiz sanayi ürünü Eti
Pronot piyasaya çıktı. 2004’de Ankara
Çölyak Derneği’i kuruldu. Ardından
yılların uncusu Sinangil glutensiz
un alternatifini piyasaya sürdü. Bu
arada dernekler internet üzerinden
haberleşme hatlarını oluşturdu, EÇYD
Türkiye’nin ilk ve tek Çölyakla ilgili
yayın organı “GlutensizYaşam”ı yayın-
lamaya ve ücretsiz dağıtmaya başladı.
EÇYD’nin kermes, piknik, yıl
dönümü organizasyonları, halka açık
bilgilendirme toplantıları, kongre ka-
tılımları ile çölyak gündemi gelişmeye
başladı. Bornovalı Café Şölen glutensiz
pastaları ile çölyaklıların doğum gün-
lerinde ilklerin yaşanmasını sağladı.
İzmirli yazarlar Muzaffer İzgü, Mavisel
Yener kitaplarını defalarca çölyaklı
çocuklar için imzaladılar. Giderek diğer
derneklerde bu süreçlere dahil oldu.
Yazılı ve görsel basının toplumdan
farklı beslenme biçimine ilgisi çölyak
gündeminin büyümesini sağladı.
2008 yılına gelindiğinde
Diyarbakır’da, ailesinde 20’ye yakın
çölyaklının bulunduğu kürt kökenli
bir öğretmen Güneydoğu Çölyakla
Yaşam Derneği’ni kurarak gündemi
ülkenin batısından doğusuna taşıdı.
İlk 4 derneği; 2010 yılında Bursa
Çölyakla Yaşam Derneği ve Kon-
ya Çölyak Derneği’nin kuruluşları
izledi. Mayıs 2012’de Siirt Çölyakla
Yaşam Derneği’de gündeme katılmış
oldu. Bu süreçte Shär dağıtıcısı FSM
Form Sağlık ve Medikal Ürünleri AŞ
ülkemizin tüm derneklerine destek
olmaya başladı. Dernek binalarının
sağlanması, günlük masrafların, kong-
re katılımlarının karşılanması şirket
sahibi Payidar Demirtaş’ı Türkiyeli
çölyaklıların babası konumuna taşıdı;
ancak Nisan 2012’de çölyakla yaşam
derneklerini yetim bırakarak ebediy-
yen aramızdan ayrıldı.
2011 yazında ETİ glutensiz ürün
yelpazesini genişleterek piyasaya tatlı,
tuzlu, kakaolu kurabiye, bebe bisküvisi
ve brovni seçeneklerini sundu. Aynı dö-
nemde Gaziantep’ten Beşler Makarna
glutensiz makarna, şehriye alternatifle-
rini piyasaya sürdü. Kurucusu öğretim
üyesinin 10 yıllık hasreti de böylece
sona ermiş oldu. İzmirli Özsüt sipariş
üzerine glutensiz pasta üretimine baş-
larken, Bursalı Kafkas Pasta Şekerleme
glutensiz ürün serilerini yayınlamaya
başladı. Glutensiz baklava, çiğ köfte vb.
olasılıklar da gündeme geldi.
Kurucu öğretim üyesinin ilk yıllarda
kabul görmeyen İzmir’de glutensiz
ekmek üretim hayali, İzmir Büyükşehir
Belediye Başkanı Sayın Aziz Kocaoğ-
lu ve sevgili eşleri çocuk hastalıkları
uzmanı Sayın Türkegül Kocaoğlu
tarafından, bir yıllık bir uğraşı sonunda,
2011 baharında, Kent Ekmek markası
ile gerçekleşti. 2011’in son aylarında
Mader markası ile yerli tarhana çorbası,
erişte ve köfte harcı da marketlerde yer
almaya başladı.
Aralık 2011’e gelindiğinde Türkiye
çölyak gündemi 10. yaşına ulaşırken
EÇYD’nin 10. yıl kutlamasına İstan-
bul, Ankara, Diyarbakır, Bursa, Konya,
Adapazarı dernekleri ve usta yazar,
müzeci, koleksiyoner Sunay Akın des-
tek verdiler. On yılın sonunda Türkiyeli
çölyaklılar yerli-ithal unlarına, ekmekle-
rine kavuşmuş, 2001 öncesindeki insan
hakları sorunu aşılmış oldu. Sadece un,
ekmek değil yerli-ithal her türlü gluten-
siz ürün piyasada ulaşılabilir konuma
geldi. Kurucu öğretim üyesinin yerli
üretimmakarna dahil tüm hayalleri de
gerçekleşmiş oldu. Artık sırada gluten-
siz gevrek, kumru ve boyoz hayallerinin
gerçekleşmesine gelmiştir.
Son on yılda varılan nokta kurucu
öğretim üyesinin öngörülerini bile
aşacak düzeye
ulaşmıştır. Artık
çölyak tanısı alan
Türkiyeli herkes;
‘’Ne yiyeceğim?,
Çocuğum ne
yiyecek?’’ paniği
yaşamamaktadır.
Geçmiş yıllarda
marketten sıvılar
dışında hiçbir ürün
alınamazken, gü-
nümüzde market
alışveriş keyfi de yaşanabilir duruma
gelmiştir.
Ege Üniversitesinin önemli diğer
bir ilki de EÇYD’de tarafından onaylan-
mış ve belgelenmiş bir restorana sahip
olmasıdır. Tıp Fakültesi kampüsünde
bulunan Tenis Cafe Prof. Dr. Sema
Aydoğdu başkanlığında dernek tara-
fından önce mutfak olarak denetlendi.
Gluten bulaş riskinin olmadığı sap-
tandı. Gluteniz olması gereken araç
ve gereçler belirlendi ve kısa sürede
yerine getirildi. Ardından 6 aylık bir sü-
reçte tüm çalışanlar çölyak sorunu ve
glutensiz diyet konusunda bilgilendi-
rildi. Artık tüm çölyaklılar Tenis Cafede
glutensiz menüden istediğini seçme
şansına kavuştu. Üstelikte belgeli tek
restoranda güven içinde glutensiz
beslenme fırsatı sağlanmış oldu.
Oniki yıl içindeki tüm bu gelişme-
lere karşın, önemli başka bir sorun
halen çözüm beklemektedir: Tanı alma
sorunu. Ülkemizde beklenen çölyaklı
sayısı, iyimser bir yaklaşımla, 500 bin,
tanı alanlar ise 10 bin dolayındadır.
Geriye kalan yaklaşık 490 bin kişi
sağlıklı yaşabilmek için hekimlerimizi
beklemektedir. Bu konuda hekim far-
kındalığının artırılması acil bir gündem
olarak karşımızdadır. Tüm dünyanın
yaşadığı tanı alma sorunu ülkemizde
10 kat daha fazla yaşanmaktadır. Bu
nedenle Türkiye Çölyak Gündemi’nin
yeni başlığı; başta aile hekimleri olmak
üzere, çocuk uzmanları ve diğer disip-
linlerin bilgi ve farkındalık düzeyinin
artırılmasıdır.
Ülkemizde çok öenmli bir sorun
daha Ege Üniversitesi bünyesinde
çözüme ulaşmıştır. Bir insan hakları so-
runu büyük ölçüde aşılmıştır. Ülkemiz
çölyaklıları 12 yılın sonunda daha fazla
bilinirliğer ve pahalı da olsa her tür
glutensiz alternatife kavuşmuştur.
İzmir’de glutensiz ekmek üretimi, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Aziz Kocaoğlu ve eşi çocuk hastalıkları uzmanı Türkegül Kocaoğlu tarafından,
bir yıllık bir uğraşı sonunda, 2011 baharında, Kent Ekmek markası ile gerçekleşti.
